Giữ vị trí quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu, các ngân hàng trung ương buộc phải thực hiện những thử nghiệm rủi ro cao, có khả năng làm mất ổn định hệ thống tài chính.
Các ngân hàng trung ương đã mua trái phiếu chính phủ trị giá hàng chục nghìn tỉ USD nhằm giảm chi phí vay dài hạn, đồng thời kích thích nền kinh tế. Biện pháp này được gọi là “nới lỏng định lượng” hay QE, tạo ra nguồn tiền mặt giá rẻ và mang lại cho các nhà hoạch định chính sách quyền lực mới đối với thị trường. Các nhà đầu tư gọi đó là kỷ nguyên “dễ kiếm tiền”.
Tuy nhiên, kể từ khi lạm phát đạt mức cao kỷ lục trong vài thập kỷ qua, các ngân hàng trung ương đã thực hiện nhiệm vụ thu hẹp bảng cân đối kế toán cồng kềnh bằng cách bán chứng khoán hoặc để chúng “bốc hơi” khỏi sổ sách.
Theo một phân tích gần đây của Fitch Ratings, việc “thắt chặt định lượng” hay QT của các ngân hàng trung ương sẽ hút 2 nghìn tỉ USD ra khỏi hệ thống tài chính trong hai năm tới.
Tình trạng cạn kiệt thanh khoản (mức độ lưu động của một tài sản bất kì) có thể làm gia tăng căng thẳng đối với hệ thống ngân hàng và thị trường, vốn đang phải vật lộn với lãi suất tăng mạnh và các nhà đầu tư khó tính.
Theo Fitch, từ năm 2009-2022, việc mua trái phiếu chính phủ dài hạn và các tài sản được đảm bảo bằng thế chấp của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ, Ngân hàng Anh, Ngân hàng Trung ương Châu Âu và Ngân hàng Nhật Bản đã chạm mốc 19.700 tỉ USD.
Hiện nay, các ngân hàng trung ương có ảnh hưởng nhất thế giới (trừ Ngân hàng Trung ương Nhật Bản) đang giảm dần quy mô bảng cân đối kế toán của họ và không ai biết điều gì sẽ xảy ra khi ngày càng nhiều thanh khoản bị rút khỏi hệ thống tài chính.
Khi ngân hàng trung ương thử QT, thu hẹp quy mô bảng cân đối kế toán giai đoạn 2017-2019, rắc rối đã xảy ra tại một số thị trường. Tháng 9.2019, thị trường cho vay qua đêm của Mỹ – nơi các ngân hàng vay tiền nhanh chóng với giá rẻ đã đột ngột bùng phát. Trước tình trạng đó, Fed đã phải can thiệp bằng việc truyền thanh khoản khẩn cấp.
Gary Richardson – giáo sư kinh tế tại Đại học California (Mỹ) – nhận định: “Cuối cùng thì có rất nhiều điều không chắc chắn khi thời kì kiếm tiền dễ dàng kết thúc và một chương mới bắt đầu”.
Trong một lưu ý cho khách hàng trong tuần này, Jennifer McKeown – nhà kinh tế trưởng toàn cầu tại Capital Economics – lưu ý rằng thị trường trái phiếu dường như nhạy cảm hơn với việc tăng lãi suất so với QT trong năm qua.
Theo báo cáo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, QT ở khu vực đồng euro, Mỹ và Vương quốc Anh đã giảm thanh khoản trên thị trường trái phiếu chính phủ khiến chúng dễ bị tổn thương trước những biến động giá lớn bất thường.
Cuộc khủng hoảng tháng 9 tại Vương quốc Anh cũng cho thấy các nhà đầu tư không phải là những người duy nhất gặp rủi ro từ QT, các chính trị gia cũng nên xem xét sự thay đổi mô hình đang diễn ra.
Giáo sư Gary Richardson tin rằng cách tiếp cận mới của các ngân hàng trung ương có thể trở thành nguyên nhân chính gây khủng hoảng ở Mỹ ngay cả khi cuộc chiến về trần nợ quốc gia được giải quyết.
“Nếu ngân hàng trung ương của không còn mua tất cả các trái phiếu này nữa, thì lãi suất của khoản nợ sẽ cao hơn nhiều. Tại một thời điểm nào đó, những gì Fed sẽ làm là lao vào chính trị” – Giáo sư Gary nhận định.
